Cinematografo

The Project Gutenberg EBook of Cinematografo, by Jose Maria Rivera This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.net
Title: Cinematografo
Author: Jose Maria Rivera
Release Date: July 16, 2005 [EBook #16311]
Language: Tagalog
Character set encoding: ISO-8859-1
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK CINEMATOGRAFO ***

Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad, Pilar Somoza and PG Distributed Proofreaders from page scans provided by University of Michigan.

[Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is marked as ~g.]
[Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon ay hindi na ginagamit.]

DULANG TAGALOG
Mga Dula ni JOSE MARIA RIVERA.
??CINEMATOGRAFO ...!!
DULANG TAGALOG
na may
Isang Yugto at Dalawang Kuwadro
Katha ni
JOSE MARIA RIVERA
Tugtugin ni
Mtro. GAVINO CARLUEN
Itinanghal ?g kaunaunahan sa Dulaang Rizal ?g Gran Compa?ia de Zarzuela Tagala ni G. Severino Reyes, noong ika 1 ?g Junio ?g taong 1918, at nagkamit ?g di kakaunting papuri.
Imp. ILAGAN y Cia., 775 J. Luna, Tondo., Tel. 8536.

???CINEMATOGRAFO ...!!!
DULANG TAGALOG
na may
Isang Yugto, at Dalawang Kuwadro.
Tugma ni
JOS¨¦ MARIA RIVERA
Tugtugin ni
_Mtro. GAVINO CARLUEN._
MAYNILA
1920
Imp. ILAGAN y Cia,. 775 J. Luna, Tondo. Tel 8336

ALAY:
Sa mga tapat at matalik na kaibigang
_Jos¨¦ E. Canseco,
Salvador Kabigting
at Ram¨®n Farolan_.
Boong puso,
ANG KUMATHA.

MGA TAO NG DULANG ITO.
TIBURCIO............G. Eusebio Gabriel
BALTAZARA...........Gg. Felisa Buenaventura
ANGELING............Bb. Juanita Angeles
LUISITONG Makaw.....G. Alfredo Ratia
BRUNO...............G. Joaquin Gavino
MARTINA.............Gg. Ildefonsa Alianza
TIO BESTRE..........G. Eusebio Constantino
TIA MARTINA.........Gg. Antonia del Rosario
MATEA...............Bb. Natividad Nonato
BETENG..............G. Gregorio L. Lopez
MARCOS..............G. Pedro Mariano
PELI................Batang Fortunato Rafael
PULIS...............G. Jos¨¦ Suarez
TENDERA.............Gg. Mercedes Nonato
Koro n~g Lalake at Babae.
* * * * *
PANAHONG PINANGYARIHAN: Kasalukuyan.
* * * * *
_Ang dulang ito ay itinanghal ?g kaunaunahan sa Dulaang Rizal ?g =Gran Compania de Zarzuela Tagala= ?g dramaturgong Severino Reyes, noong ika 1.o ?g Hunyo ?g 1918, at nagkamit ?g di kakaunting papuri_.

UNANG KUWADRO.
=??SUKAT NA ANG CINE....!!=
=BUGTONG NA YUGTO=
Kabuoan ng isang bahay na may mainam na mga palamuti. Pinto sa gitna ng kabahayan na naghahatid sa ibang mga banghay ng bahay.--Dalawang bintana sa siping ng pintuan.--Sa kanan at kaliwa, ay mga silid na hindi mangyayaring makita ng mga nanonood.--Hapon.
Pag-aa?gat ng Tabing, ay makikita si D. TIBURCIO na, nakaupo sa isang tabureteng mesedora, at bumabasa ng isang pahayagan.

_Tagpo I._
=Si D. TIBURCIO lamang=.
D. Tib:--?Sussssssss....! Sa lahat n~g araw na isinasal n~g init, ay lumabis naman ang araw na ito. At, sa kalabisan, ay kaunti, na tuloy akong masagasaan n~g trambya, dahil sa hilong umabot sa akin. (Saglit na hihinto.) Salamat na lamang, at ang nangyare sa akin ay nakita pala n~g isang mahabagin, at kung hindi ... marahil ay kinidlatan na ako! (Hihinto) Talaga na yatang ang Maynilang ito, ay magiging sa m~ga man~gan~galakal na lamang! Diwa'y ang Maynilang ito'y magiging tahanan na lamang n~g m~ga taong mapuputi, dahil na ... munting kibot, ang m~ga makapangyarihan ay nagtatakda n~g m~ga kautusang.... halos ay makalunod na sa m~ga mahihirap. At, kung sakali namang, ang isa ay nakaririwasa; may bahay na sarile, walang patid namang utos ang ibibigay. Nariyan ang kailan~gang papintahan umano ang bahay o kaya'y palagyan n~g gayon o ganitong m~ga ... ?Sussssssss ...na buhay n~g buhay na ito!! (Hihinto n~g matagal) Ang araw na magamit n~g patuluyan ang "aeroplano", ay bibile ako agad, n~g upang maligtas na lamang sa m~ga ganyang kautusan. Kung sa himpapawid na ba ako nagtitira, ay ano pang amillaramiento ang babayaran, ni bahay na papipintahan pa o kaya'y uupahang "ventilador"? N~guni't, ipagpatuloy ko n~ga ang pagbasa sa pahayagang ito, at n~g matalos ang m~ga balitang dala niya. (Muling babasahin ang pahayagang tan~gan: Babasa) "Sakaling sa loob n~g pitong taon, ay maipakita n~g Bayang Pilipino ang kaniyang kakayahan sa pagsasarile, ay ipagkakaloob sa kaniya n~g bayang Amerikano ang ganap na paglaya." (Hihinto.) ?Salamat sa Dios, at kung papalarin ang bill na ito ni Mr. Jones, ay makikita ko pa ang paglaya n~g Pilipinas! ?Maanong totohanin na ang pan~gakong ito n~g Bayang Amerika! (Titigil sumandali, at pagkatapos ay mapapalundag: Babasahin) "Pangkat n~g m~ga nakawan". ?Pangkat n~g m~ga nakawan? ?Di yata? (Babasahin) "Kagabing magiika 12 at 1 n~g madaling-araw, ay pinanhik n~g m~ga magnanakaw, ang bahay n~g tagapan~gasiwa n~g aming pahayagan, at matapos na mabuksan ang lahat n~g m~ga taguan ng damit, ay nan~ga-kadala ang m~ga naturang magnanakaw n~g m~ga hiyas at pagaari n~g taga pamahala namin, na umaabot sa halagang tatlong libong piso. Ang nakawang nabanggit, kahi't ginawa n~g m~ga kampon ni Kako sa isang daang hayag, ay hindi man lamang nabalitaan n~g m~ga nagtatanod sa ating m~ga lansan~gan. (Lalo pang gulilat) ?Dios ko! ??Dios ko!! Anong salot ito na gumagala at naghahari dito? ?Ito baga ang katunayan n~g sinabi n~g ilang ginoo na kabutihan n~g pamamalakad? ?Nasaan ang katiwasayang binibili n~g m~ga mamamayang nagbabayad n~g di kakaunting kuwalta sa pamamagitan n~g m~ga "contribuciones" at "amillaramientos"? ?Mabuti na ang nangyayari! ?Nagkakaroon n~g m~ga nakawan, haran~gan at patayan n~g.... hindi man lamang natatalos n~g m~ga pulis at "secreta". (Hihinto n~g matagal) Sinasabi ko na n~ga ba, at ang paglipana n~gayon n~g m~ga kabalbalang ito, ay, galing sa m~ga nagkalat na babasahing natutungkol kay Nick Carter. Ang m~ga cineng iyan na walang ibang idinudulot sa m~ga nagsisipanood kundi ang m~ga nakawang sistema Zigomar at ang halikan. Wala, ito ang siyang totoo. At dahil sa bagay na ito, buhat n~gayon ang m~ga cineng iyan, ay hindi na makikinabang sa akin, kahi't na isang kusing man lamang!..... (Tatawag) ?Bruno!... Brunooooo ...! (Lalabas si BRUNO.)

_Tagpo II._
=Si D. TIBURCIO at si BRUNO=
Bru:--(Buhat sa loob) ???Pooooooo.....!!!
Tib:--Halika.
Bru:--(Lalapit na pakimi) Pagutusan po.
Tib:--Lumapit ka, torpe!
Bru:--(Lalapit n~g payuko, tulad n~g karaniwang gawin n~g m~ga taga lalawigan, lalo na ang ilang tagabukid.) ?Pagutusan po, si?or!
Tib:--(Tataban siya sa isang tayn~ga.) ?Torpe, halika't may sasabihin ako sa iyo. (Sisipain sa kaliwang pigi)
Bru:--?Naku....! ??Naku pooo....!! Malabis po pala naman kayong makapagsalita, ah ... Talo pa po ninyo si kabisang Umeng doon sa amin na, munting kibot, ay........ ???Naku......!!!
Tib:--(Anyong sisipa uli.) ?Naka ano, ha?
Bru:--Nakatawa po't,....nagbibigay n~g kuwalta!
Tib:--(Sa sarili) May hayop ang katawan nito. (Harap.) Siya, lumapit ka, at may iuutos ako sa iyo.
Bru:--(Sa sarile.) ?Bibigyan kaya ako n~g kuwalta? (Harap.) Turan po n~g aking pan~ginoon.
Tib:--Huwag mong lilimutin, ha?
Bru:--(Patulala) ?Ang alin po? (Sa sarili) ?Ang isinipa kaya niya?
Tib:--Ang iuutos ko sa iyo.
Bru:--Aba, umasa po kayong hindi. (Sa sarile) Ang akala ko'y kung ano na ang kaniyang ipa-aala-ala sa akin ah. Akala ko'y, ang sipa na....
Tib:--Dingin mo. Buhat n~gayon, pagkatugtog na pagkatugtog sa ating orasang malaki n~g ika pito at kalahati n~g gabi ay....
Bru:--Naku, pan~ginoon ko, ?paano po ang pagtugtog n~g ating orasan, sa matagal na po siyang namamahin~gang kaparis n~g orasan sa Santa Cruz?
Tib:--(Sa sarile) May katwiran. (Hayag) Totoo n~ga. Kung gayon, ang gawin mo'y, ganito. Pagtugtog n~g orasan n~g sambahan dito sa atin, ay ilalapat mong mabuti ang pintuan, at huwag mong bubuksan kahi't na kan~gino. ?Narin~gig mo ba?
Bru:--Opo.
Tib:--Nalalaman na daw nito. Hale n~ga, tignan ko kung tunay na nalalaman mo na, ang aking inihabilin sa iyo. Dale, sabihin mo: ?Ano ang iyong gagawin mamaya, pagkatugtog n~g ika pito at kalahati n~g gabi?
Bru:--(Patulalang sasagot) Ma....ma....ma maya pu ba?
Tib:--Oo, mamayang maka 7:30 p.m.
Bru:--(Sa sarile) Para din akong ikakasal n~gayon ah! Sinusulit pa ako. (Hayag) Mamaya pong ika pito at kalahati, ay ... (Waring magiisip sumandali) ay, di, bubuksan ko po ang lahat n~g pintuan.
Tib:--(Patalak.) Nakita mo na, ang sinalibat na ito n~g isang kallang.... (Duduhapan~gin si Bruno at tatadyakan.) Naku, ang hayop na ito, ah, paghindi kita pinatay ...!
Bru:--Mangyari po'y, sinabi ninyong ika pito at kalahati p.m.
Tib:--?Eh, ano n~gayon?
Bru:--Aba, ang sabi po ni ?ora Sara sa akin, n~g minsan pong itinanong ko sa kanila kung ano ang kahulugan n~g p.m. na malimit kong makita sa m~ga anyaya, ay sinabi po nila sa akin na ang kahulugan daw po'y....
Tib:--?Ano? ?Ano daw ang kahulugan?
Bru:--Eh, magbukas daw po n~g pinto.
Tib:--(Sa sarile) ?Que atrocidad! (Hayag) Pareho na kayo sa pagka lin~gas n~g iyong ?ora Sara. (Galit) Kung ang lahat n~g maglingkod sa akin ay gaya mong m~ga bruto, ay hindi malayong magkaroon tuloy ako n~g tisis galopante.
Bru:--(Pagkarin~gig ni Bruno sa sinabing bruto ni D. Tib. ay iiyak n~g ubos lakas.) ??Inaku, Dios ko po, inakuuuuu!
Tib:--Aba, at bakit ganiyan na ang n~galn~gal mo?
Bru:--Mangyari po'y....(Iiyak n~g lalong malakas) Mangyari po'y ... tinawag ninyo ako n~g bruto, eh, Bruno po naman itong n~galan ko.... Huuuuu ...!!!! (Iiyak uli)
Tib:--?Tinamaan ka n~g ... isang bakurang.... (Matatawa siya, n~guni't pipigilen) Siya, siya, huwag mong lilimutin ang ipinagbilin ko sa iyo ha? (Babatukan at pagkatapos ay aalis.)
Bru:--Opo.... Aruuuy, aruuuuy....! (Lilin~gap sa kaniyang likuran at pagkakita na wala nang tao doon, ay magsasabi.)
?Naku ... kung hindi ko lamang siya pan~ginoon, ay nagkahalohalo na sana ang, balat sa tinalupan. (Susubsob sa lamesa at iiyak na parang bata)
(Lalabas si MARTINA na pagkarin~gig; sa pagiyak ni Bruno ay magtatawa.)

_Tagpo III._
=Si BRUNO at si MARTINA lamang.=
TUGTUGIN.
Mar:--?Ha....Ha....Ha....Ha ... Bruno!
Bru:--Martina, ?bakit, ano? ?Pagtawa mo'y kan~gino?
Mar:--?Kan~gino? Tuturan ko.
Ako'y may nakikilala Na isang binatang tan~ga, Na ang lahat n~g makita Tinatakhan, nababakla.
Lalong lalo kung mamalas m~ga babayeng magigilas, ay nagmamatang bayawak Na asa mo'y isang tungak.
Bru:--
Hindi totoo: Ang sulit Na n~gayon ay kasasambit. Ang babaye'i naninikit Sa binatang makikisig.
Ako ay may nalalaman Na m~ga dalagang momay, Na sa boong isang araw, Yao't dito sa lansan~gan.
SILANG DALAWA
Martina: Bruno:
Kahit ano ang isulit Kahit ano ang isulit Ako'y hindi makikinig, Ako'y hindi makikinig, Sa batang walang batid, Sa babaeng walang batid Ang mabuti ay pagtikis. Nararapat ay pagtikis.
SALITAAN.
Mar.--(Tatawa) ?Ha....Ha....Ha....!! Kawawa naman itong si Bruno.
Bru:--(Natutuwa.) ??Ay,.... salamat, Martina ko at, sa akin dinaingdaing, ay nakuha mo din ang maawa.
Mar:--(Galit) ?Ha? ?Baka naloloko ka na! Sino ang nagsabi sa iyong ako'y....?
Bru:--Sino daw, hindi ba't, kasasabi mo pa lamang n~gayon?
Mar:--Hooy, maglubay ka n~ga n~g pagsasalita n~g ganiyang m~ga kamangman~gan. (Sasabihin ito n~g padabog)
Bru:--At, hindi ba sinabi mo kan~gina lamang na, naaawa ka sa akin?
Mar:--(Patuya) ?Na-aawa pala ako sa iyo, ano ha? Mangyari n~ga ba, (Lalong patuya.) sa, mukhang tinampalasan ka na naman n~g ating pan~ginoon.
Bru:--Aba, Martina, naloloka ka na ba? ?Bakit ako tatampalasanin n~g ating pan~ginoon? ?Hayop ba ako na kaparis n~g iba diyan?....
Mar:--(Patuya.) At, hindi ka pala tinampalasan, ha? Sabihin mo n~ga, ?bakit ba namumula ang mukha mo na para kang merikanong lasengo?
Bru:--?Ah, loka, loka ka n~ga! ?Di mo ba, nalalaman na ang gayon ay isang malaking saksi n~g pagmamahal niya sa akin?
Mar:--?Ang tampalin ka ba?
Bru:--Oo, dahil na iyan ang tinatawag ng m~ga kastila na tunay na kari?o. Ikaw ba, ay tinampal na o hinawakan man lamang ang mukha mo n~g ating pan~ginon?
Mar:--(Galit) Hindi n~ga, ?bakit?
Bru:--Nakita mo na, di hindi ka niya minamahal, ni kinakari?o?
Mar:--(Yamot.) Ku?g hindi, ay hindi. Kari?o pala ang tawag mo sa papamulahing parang saga ang mukha mo. ?Bakit ba naman, namimiskotso ang iyong m~ga labi?
Bru:--Mangyare, ako'y kaniyang pinan~gan~ga.
Mar:--?Ah ...han~gal, ...torpe ...gago ...!! (Hihilatan n~g mata, at pagkatapos ay aalis.)

_Tagpo IV._
=Si BRUNO lamang.=
Bru:--?Han~gal? ?Torpe? ?Gago? ?Gago ako nitong kay tuwid kong magsalita? ?Ah.... hindi, ako'y wala ni alin man sa m~ga ipinaratang sa akin ni Martina. Naiingit lamang siya sa aking pamumuhay.
Voz 1.a:--(Buhat sa loob) ?Are you going to the Cinema to night?
Voz 2.a:--Yes.
Voz 1.a:--?Is it true, dear Angeling?
Voz 2.a:--Yes.
Voz 1.a:--I shall await you there.
Voz 2.a:--Yes. Don't speak to loud; we might be heard.
Voz 1.a:--At the same place?
Voz 2.a:--Yes. Go away now, Papa might see you. (Pagkatapos ay makariringig ng animo'y naghahalikan.)
Bru:--Nak¨², nandagit na naman ang lawin....! Diablo!...Dimonyo! Heto ang nagiging tubo n~g magulang na bayaan matuto ang anak n~g "yes". Buhay na buhay siyang napaglalakuan....??Kuuuu!! Magtiwala ka n~ga naman sa anak na babae. Panibulos na panibulos ang aking pan~ginoon na hindi pa natatalos ng kanyang anak ang gawang umibig....?Ha....Ha....Ha....!! eh ito pala'y papauw¨ª na. At, ang na iibigan pa naman, ay isa diyan sa mga binata na, palaging walang sumbalilo kung magpasyal sa lansan~gan, tatlo o apat na lup¨ª ang laylayan n~g pantalon at kung mag mericana'y yaong palaging may bigkis sa likod....!! ?Maniwala, maniwala ka n~ga naman sa babae....Hesus!....(Aalis at papasok sa kaliwa.)
Lalabas si ANGELING.

_Tagpo V._
=Si ANGELING lamang=
TUGTUGIN
Ang:--Tulad sa simoy n~g han~gin sa gabing batbat n~g bituwin, katamisan ng pag-giliw, ni Luisitong aking aliw.
Sa puso't sa kaluluwa, naghahari ang ligaya, walang guhang di pagsinta ang pangdulot sa tuwi na.
* * * * *
?Oh, ligaya n~g mabuhay, ?Oh ... pagibig na taglay: Ikaw lamang, tan~ging ikaw.... Ang lunas ko, kaylan pa man!
Halika't huwag bawiin ang payapang na sa akin, halika't ako'y kalun~gin sa bisig mong ginigiliw....
* * * * *
Kung ang buhay ay pan~garap ay nasa ko ang man~garap. Sa bisig ng aking liyag na panin~gi'y minamalas...!

SALITAAN.
Oo n~ga, wala nang buhay na gaya ng akin; punong pun¨® sa ligaya, busog sa kasayahan. Sa m~ga magulang ko ay wala akong na pita na hindi ipinagkaloob sa akin sa lalong madaling panahon. ?Ah ...! ?Anong sarap n~g buhay na gaya nitong aking taglay....
Lalabas si BALTAZARA.

_Tagpo VI._
=Si ANGELING at si BALTAZARA.=
Bal:--(Buhat sa loob) ?Angeling, Angeling ...!
Ang:--?Pooooo ...!
Bal:--(Parang may hinahanap) ?Hindi mo ba nakikita ang aking pustisong buhok? Ka~ggi-kan~gina ko lamang hinusay, eh, nawaglit na n~gayon. At napakiramay pa mandin ang aking postisong n~gipin na kalilinis ko din.
Ang:--Hindi ko po nakikita, nanay.
Bal:--?Saan kaya napasaksak? Hale n~ga, hija, tulun~gan mo n~ga ako sa paghanap.
Ang:--Opo, nanay. (Kunwa'y hahanap n~g sumandali at pagkatapos ay babalikan ang kaniyang Ina,) nanay, mamaya ay magpapasyal ako, ho? (Palambing na sasabihen)
Bal:--?Na naman? ?Saan ka na naman paroroon?
Ang:--Sa Cine, po. ?Papasok ak¨®, ha nanay?
Bal:--?Cine na naman? ?Hindi ba't, kagabi lamang ay nasok ka na?
Ang:--Siyan~ga, nanay. (Lalong palambing)
Bal:--Gayon pala, ?bakit ibig mo na namang pumasok mamaya?
Ang:--(Tatawa ng palihim) Aba, si nanay naman! Hindi ba ninyo nalalaman na n~gayon ay Huwebes?
Bal:--?Eh, ano kung Huwebes?
Ang:--Eh, araw po n~gayon n~g kambio.
Bal:--Kambio ba ng ano ang pinagsasabi mo?
Ang:--Kambio n~g programa po.
Bal:--At, ?ano daw na naman ang palalabasin?
Ang:--Zigomar contra Nick Carter po.
Bal:--?Magaling daw ba iyon?
Ang:--Magaling daw po, ayon sa balita ng m~ga pahayagan. Papasok ako, ha nanay?
(Lalabas si BRUNO na sumisigaw at waring may hinahabol na aso. Tan~gan sa kanang kamay, ang isang postizong buhok at sa isa naman ay postisong n~gipin,)

_Tagpo VII._
=Sila din at si BRUNO=.
Bru:--(Waring hinahabol ang aso. Humihin~gal. Takot.) ?Che ...! ?Che ...! ?Cheeeee ...! (Lalong takot) ?Nak¨², malaking basagulo ang nangyare; ang aso ... ay nakakawala, at ... nakamatay ng tao ...!!!!!
Ang:--(Gulat) ?Ano ang nangyare, ha, Bruno? ?Ano ang nangyare?
Bal:--(Lalo pang gulat.) ?Ano, ano daw ang nangyare?
Bru.--(Takot) Ang atin pong aso na Mariano Gil ay nakakawala at....
Ang: at:--?At, ano? Bal:
Bru:--??Nakamatay po n~g tao....!! ???Nakuuu.!!
Bal:--??Susmariosep!!....(Manginginig sa takot)
Ang:--?Tunay n~ga ba?
Bru:--Opo, at sa katunayan, ay naririto po ang buhok at sampu n~g n~gipin n~g taong: napatay ...?Susmariosep.....! ?Talagang hayop si Mariano Gil! ?Naku ang n~gipin n~g taong napatay! (Ipakikita ang n~gipin at buhok na postizo)
Bal:--(Tatan~ganan, at mapapasigaw sa takot.) ???Naku po, Dios ko ...!!! (Pagkatan~gan sa n~giping pustiso ay makikilala. Galit) ?Aba, eh ito ... ang n~gipin kong postiso na hinahanap ah ... (Galit) Ang hayop na ito. (Kay Bruno) ?Animal, sa lahat ng ginawa mo sa akin, ito ang....
Ang:--?Bakit po, Nanay?
Bal:--Eh, iyan bang hayop na iyan, linoko na naman ak¨®.
Bru:--(Sa sarile) Sa lahat daw n~g ginawa ko sa kanya ...(Harap) ?Kaylan ko po ba kayo linoko? (Papakumbab¨¢)
Bal--(Ipakikita ang pustiso.) At, it¨®, masama pa bang pagloko?
Bru:--Eh, hindi po ba buhok iyan?
Bal--Oo n~ga, buhok, n~guni't ito'y pustiso ko animal at hindi sa patay na taong gaya n~g sinabi mo. (Sisiyasating ang buhok.) Tignan mo ang ginawa mong ito, ginusot mo. Babayaran mo n~gayon ito.
Bru:--Aba, hindi po ako ang sumira niyan. Di po, pabayaran natin sa aso.
Ang:--(Kay Balt.) Siyan~ga naman, nanay.
Bal:--(Kay Ang.) Aayunan mo pa ang hayop na iyan. (Kay Bruno) Babayaran mo n~gayon itong aking buhok.
Bru:--(Sa sarile) Katuwirang diablo na itong nalalaman n~g aking ama. Iba ang sumira, at, ako ang papagbabayarin. Maniwala kan~ga naman sa ayos n~g babae. (Titigil) Kay don Tibursio, ay walang sandaling di pagpuri sa buhok n~g kaniyang asawa ang naririn~gig dahil sa kalakihan umano, ito pala'y ...pustiso lamang ...Baka pa kaya, pati ang......este, pati ang mata nito'y pustiso na din ah.....!
Bal:--(Galit) ?Ano ba ang ipinagbububulong mo, ha?
Bru:--Wala po, se?orita, wala po akong ibinubulong n~g laban sa inyo....Na aala-ala ko po lamang ang nangyare sa pustiso....
Bal:--(Galit na lalo) Pues, hindi mangyayare. Ginusot mo ang aking buhok, at babayaran mo n~gayon.
(Lalabas si D. TIBURCIO na kasabay nina TIO BESTRE, TIA MARTINA, BETENG at MATEA. Ang m~ga ito, tan~gi lamang si D. TIBURCIO, ay paraparang may m~ga bitbit na tampipe. Si BETENG ay hilahila ang isang asong payat. Ang gayak n~g m~ga it¨®, ay m~ga lipas na sa "moda". Si TIO BESTRE, ay nakasuot n~g isang "chaqueta" n~g m~ga tinint¨¦ sa barrio n~g panahong yumao n~g kastila. Ang magsisiganap n~g m~ga tungkuling ito, ay nararapat na, ang kanilang isuot na damit ay iyong nakatatawa. Ang m~ga bagong dating ay m~ga tagalog na napatirang matagal sa isang nayon n~g Kapampan~gan.)

_Tagpo VIII._
=Ang mga dati at ang mga bagong dating.=
Tib:--(Mula sa loob) ?Tuloy, tuloy kayo! ?Sarang....! (Kay Baltazara) ?Sarang ...! Eto, eto ang mga kaka! Nagsidating na kasama ang dalawa nilang anak na kambal, iyong madalas na isulat sa atin noong hindi pa malay na dumating dito sina Dewey.
Bal:--(Sa m~ga bagong dating) ?Naku ...salamat sa Diyos, at na ka-ala-ala pa kayo sa amin.
Tio Bes:--Bah, taganang maluwat nang tutu ing sa aming buri na dalawin ikayu, pero dapo't, tutung marayu ing sa amin, saka ame karagul ing sa kekaming gastus. Lalu na n~geni, malaki ing natuyot na pale sa kekami.
Bru:--(Sa sarile) ?Diablo ...! Saan kaya nagsipangaling ang m~ga bikas na ito? Ito ata ang tinatawag na antidiluviano ah! Naku, kung panahon lang n~gayon n~g Karnabal, sinabi ko na sanang sila'y m~ga naka balat kayo.
Tio Bes:--(Sa dalawa niyang anak) Oh, Beteng, Matia, ano, oh bakit hindi kayo sumiklaud n~g gamad sa inyong bapa? ?Nanung hihintain yu?
Tia Mar:--Yapin naman, obakit ekayu siklaud? ?Diablus kong anak....!
Mat:--(Tatan~ganan ang kamay ni D. Tib.) Mano po, m~ga bapa. (Madalas na sasabihen) Kamusta kayo, ali ko pu misasalunan? Ikami pu mayap, lugud ing Ginung Dios. Nukarin lap¨² ding anak, kumusta la naman? ?Nuya pu karin ding kakung pinsana ?Ala lapu?
Tib:--Naririto. (Kay Angeling) Angeling, heto ang m~ga pinsan mo.
Mat:--?Ah, ikayu pala! ?Kalaguyu! (Kay Angeling) Kumusta ka pisan, nanu ing bili mu queti? Masaya ba queti quecayu, ja? ?Ali ba masaya, ja? (Madalas)
Ang:--(Sa sarile) ?Naku, parang kalakwerda kung magsalita ito.
Mat:--(Kay Ang.) ?Mayap wari? ?Magpapasiyal ka baka queti ben~giben~gi?
Bru:--(Sa sarile) ?Tinamaan n~g....! Talo pa n~g babaeng ito ang elektrika sa bilis kung magsalita ah.
Ang:--(Mamasdang patulala si Matea na hindi sasagutin, at pagkatap¨®s ay haharapin si D. Tib.) Tatay, nak¨², napakadalas namang magsalita n~g anak n~g Tio Bestre.
(Si BETENG na pagkakita sa mesedora ay umupo doon, mapapasigaw n~g malakas, n~g ang naturang mesedora ay gumiwang.)
Bet:--(Lulundag) ?Ba, dipaning alti ...!
Tib:--(Pagulat) Bakit, hijo, napano ka? ?Ano ang nangyari?
Tio Bes:--(Kay Beteng) Oh, bakit, ?mepilay ba ika?
Bet:--Ali p¨², balaku pu mate naku.
Bru:--(Sa sarile) Sinasabi ko na n~ga ba kan~gina pa at gagawa ito n~g aliwaswas eh ...Dagukan ko yata ah.
Ang:--(Kay D. Tib.) Pap¨¢ ayoko nan~gang makipagusap sa anak n~g Tio Bestre. Napakadalas magsalita. Nakabubuwisit ... ?Nak¨², masakit na po ang ulo ko!
Tib:--Pasiensia ka na hija, at talagang ganiyan na iyan, buhat n~g ipan~ganak. Pasusuhin pa lamang iyan eh, wala n~g lagot kung umiyak.
Bet:--(Lalapit sa kanyang ama. Mamasdan si Angeling at magsasabi.) Tatang, buriqu ...
Bru:--(Sa sarile) ?Nakita mo na, di ang hayop na ito'y tinawag pa n~g buriko ang kanyang ama?
Tib:--(Kay Tio Bestre.) ?Bakit, ka Bestre, ano ang nangyayare kay Beteng?
Bet:--(Mamasdan uli si Angeling: Kay Tio Bestre.) ??Tatang ...Tatang ...Barike.....!! (Maninigas.)
Tib:--(Gulilat) Aba, bakit, may sakit bang naninigas ang anak mo?
Tio Bes:--Oo, atin n~ga. (Bubuhatin nila ni D. Tiburcio si Beteng at ilalagay sa kabilang mesedora: Pagkalagay doon, ay gigiwang na muli at si Beteng ay lulundag sa takot.)
Bet:--(Gulilat) ???Pigbun~ganapu ning al ...!!!
Tio Bes:--Bah, o bakit, nanung nangyayare sa iyo?
Bet:--O baquit gagalo ya ing sillang yan, malikiu ku.
Tio Bes:--(Parang galit) Beteng, huwag kang mamulang.
Bes:--Tatang, burike ing pinsan ku, i Angeling ...
Tio Bes:--Alika main~gay, sabe aku ing bahala.
Tib:--(Kay Tio Bestre.) Eh, ano ba, pinsan, ano at nakaisip kayong dumalaw dito?
Tio Bes:--Mallari, ibig ko na sanang gawan natin ing pinagkayarian ta, kanita pang limang taon n~gayon.
Tia Mar:--Ampong, maninap nakung maninap pamanlumbe sipitograpo, uling babalita n~g kabisang Gusting kekami.
Tib:--(Kay Baltazara) Sarang, ito ang pinsan kong pinan~gakuang pagpakasalan sa anak niyang lalake sa ating Angeling. N~gayon ay ibig niyang matupad ang aking pan~gako, kaya't ang mabute ay, kausapin mo ang ating anak. Ipina-aalaala ko sa iyo na sila'y mayaman, Hale na, sulsulan mo na sana ang ating Angeling upang ibigin na si Beteng.
Bal:--Hindi ko masasangayunan ang iyong nais. Gayon man, ay pagbibigyan kita. (Kay Angeling) Angeling, ibig daw n~g Tio Bestre mo na ikaw ang mapan~gasawa n~g kaniyang anak na Beteng.
Ang:--(Pataka) ?Ano ang sinabi ninyo, Nanay? ?Pakasal ako sa antipatikong iyan? Bah, mabuti pa'y uminom na ako n~g lason. (Pasamo) Nanay, huwag kayong pumayag na ako'y makasal kay Beteng.
Bal:--Hayaan mo at ako ang bahala.
Ang:--(Kay Baltazara.) Nanay, pag ako'y pinilit n~g tatay, ay papasok na akong monha.
Bal:--Lokang bata ito, hayaan mo't ako ang bahala (Kay D. Tib.) Tibo, ayaw kay Beteng ang ating anak. May katwiran naman siya......
Tib:--(Galit) Pues, hindi mangyayare, Susunod at susunod siya sa aking ibigin. No faltaba mas. N~gayon pa namang nagkayari na kami ni ka Bestre.....?Hindi mangyayare!......
Bal:--Aba, hindi naman ako makakapayag na ikasal ang aking anak sa di niya nagugustuhan. Mangyare na ang mangyayare!!
Tib:--(Galit din) Sarang, sukat na ang pagsagot! Ayoko n~g sasagot ka sa akin!... ?Narin~gig mo ba?
Bal:--(Patuya.) Bah, para ka namang kaiser ah.
Tio Bes:--(Kay D. Tib.) Nung makanyan, pinsan aasahan ko na ang iyong pan~gako.
Tib:--Oo, ka Bestre, asahan mo na....
Ang:--(Naririn~gig ang paguusap ni D. Tib. at Tio Bestro: Kay Baltasara.) Nanay, huwag ninyo akong bayaan....Ipinan~gako ako n~g Tatay sa Tio Beatre.
Bal:--Hayaan mo sabi at ako ang bahala, eh.
Mat:--(Kay Tio Bestre) Oh, Tatang, etamu lumb¨¦ cine? (Kay Angeling) Pinsan, tukika quekami, ja? Tara na miblas. Nung mipuntaka karin quekami, akit mula ding sesesen kung ayup, babi, manuk ampong ...
Tio Bes:--(Sa lahat) Bueno, itamung lahat lumaue cine pota.
Tib:--Kayo na lamang, ka Bestre.
Tio Bes:--Aba, al¨ª mallari....Itamungan. Itamungan lumb¨¦ tamung Cine....
Tib:--Bueno, tayong lahat ay pumasok. (Aparte) Naipan~gako ko pa namang hindi na ako papasok sa Cine.
Bru:--(Kay Tib.) Eh, ako po ba'y hindi ninyo ipagsasama?
Tib:--Hindi. Ikaw ang matitira dito sa bahay.
Bru:--(Takot) Aba, aking pan~ginoon, natatakot po akong magisa dito. Natatakot po ako..!
Tib:--Pasasamahan kita kay Martina, duwag!
Bru:--(Pataka. Galak.) ?Ho? Aba....kung gayon po'y....masok na kayo n~gayon din. Ang pagpasok po sa Cine, mientras maaga, ay mabute, dahil na, baka hindi na tuloy ninyo matapos.
Tib:--(Sa kaniyang m~ga panauhin) Eh, siya, tayo na humapong maaga at n~g makapasok agad sa Cine.
Tio Bes:--Yaping mabute. Tara na man~gan....
(Lahat ay magsisipasok. Mamasdang mabute ni Beteng si Angeling; pandidilatan naman nito iyon n~g mata, matatakot si Beteng at patakbong papasok.)
TABING.

=?TAYO NA SA CINE....!=
=IKALAWANG KUWADRO=
Pagaa?gat ng Tabing ay makikita ang larawan ng isang kilalang lansa?gan sa Maynila, na mangyayaring maging ang daang Azcarraga o alin man ibang daan. Sa gitna, ay makikita ang panglabas (fachada) ng isang mainam na Cine. Maraming tao na magyayaot dito sa naturang daan, na ang ib¨¢'y magsisipasok sa Cine matapos namakakuha sa taquilla ng bilyete. Sa gawing kanan ng Cine, ay makikita ang isang tindahan na may babala na: MONGO CON HIELO Y LECHE-EXTRA. Sa gawing kaliwa, ay makikita naman ang isang babae na nagtitinda ng mga kakanin. Mag-iikawalo't kalahati ng gabi.
Lalabas ang KORO ng BABAE at LALAKE, na nagsisiawit: Gab¨ª.

_Tagpo I._
=Coro ng mga BABAE at LALAKE.=
Coro:--?Tayo! ... ?Tayo na sa Cine! Tayo nan~ga magliwaliw! ?Anong inam! ?Anong bute! Nang Cineng kawile-wile.
Sa cine'y napapanood maraming kababalaghan Laging say¨¢ ang pangdulot sa madlang nasasakitan.
?Tayo!...?Tayo na sa Cine! Tayo na n~ga magliwaliw!
?Anong inam! ?Anong bute!
Nang Cineng kawile-wile...!
(Pagkatapos n~g pag-awit, magsisigawa n~g isang "evoluci¨®n" at saka magsisipasok sa pinto n~g Cine.)
Lalabas ang batang lalake, si PELI, at lalapit sa may tindang m~ga kakanin.

_Tagpo II._.
=Ang TINDERA at si PELI=
Ten:--(Kay Peli) Ano, Peli, ?Papasok ka na naman sa Cine?
Peli:--(Waring kagagaling pa lamang sa pagiyak.) Hindi po. Wala po akong pera, eh.
Ten:--Bakit hindi ka humin~gi sa iyong Nanay?
Peli:--Humin~gi po ako, n~guni't, ang ibinigay po sa akin, ay palo.
Ten:--?Ha? ?At bakit?
Peli:--Mangyari po, n~g ako'y humihin~gi ay nataon naman na sila'y napantoche sa pan~guingue, kaya po,t en vez na kuwalta, ang ibinigay po sa akin ay palo at kurot.
(Lalabas sina LUISITO at MARCOS, buhat sa kaliwa.)

_Tagpo III._
=Sila din, at sina LUISITO at MARCOS=.
Mar:--(Kay Luisito) Luisito, dito ang mabuting paghihintay, n~g makapangaliskis tayong mabute n~g m~ga dalaga.
Lui:--Ikaw naman ang taong wala nang na-aala-ala kundi ang dalaga. At, minsan man, ay hindi ka na nagkasiya sa isang kasintahan. Marahil ang puso mo'y walang iniwan sa repollong china.
Mar:--(Patawa) Nagsermon na naman si Padre Luis. Nalilimutan mo lamang marahil kaibigan ang kasabihang: Pues que la vida es corta, so?emos, alma, so?emos! Hale n~ga, sabihin mo n~ga naman, eh bakit ikaw, hindi ka na nagsawa sa amerikanang de cinturon at sa di pagsusuot n~g sumbalilo?
Lui:--Tao ka n~ga pala. ?Hindi mo ba natatalos na iyan ang costumbre americana?
Mar:--Naku, maniwala kang kung ang lahat n~g costumbre ang susundin natin, eh hindi malayong, bukas o makalawa, ay maglagay ka na n~g kumot sa ulo.
Lui:--Aba, iyan ang hindi ko magagawa.
Mar:--At, ?bakit hindi? Eh, kung mamoda?
Lui:--Kahit na.
Mar:--(Pagkatapos na masdan ang bata: si Peli: Kay Luisito.) Luisito, masdan mo ang batang iyan. (Ituturo si Peli na nakaupo.)
Lui:--?Sino bang bata iyan?
Mar:--Iyan ang isa sa m~ga dakilang amateur n~g Cine. Walang gabi na di nanasok sa Cine ang batang iyan.
Lui:--?Gayon ba? ?My God!
Mar:--Oo, maniwala ka. Halika't ating lapitan at kausapin tuloy, samantalang hindi pa dumadating ang ating hinihintay. (Lalapit silang dalawa, at kakausapin ni Marcos si Peli.) ?Hooy, Peli, narito ka na naman, ha? Tila nawiwili ka sa panonood n~g Cine, ano?
Peli:--(Pakimi) Kaunti po lamang.
Lui:--?Bakit mo ba naiibigan ang Cine?
Peli:--Mangyari po'y sa Cine ako inpinan~ganak n~g aking nanay.
Mar:--?Siyan~ga ba?
Peli:--Gayon po ang sabi n~g nanay ko sa akin. Buntis daw po silang kagampan, n~g naisipan nilang masok sa Cine. Nan~gan~gahalati na daw po ang pelikulang kanilang pinanonood, n~g ipinan~ganak nila ako.
Lui:--?Saan ka inpinan~ganak?
Peli:--Sa Cine po.
Mar:--?Jesus......!
Lui:--At, ?ano daw naman ang pelikulang ilinalabas n~g ikaw ay ipan~ganak?
Peli:--Zigomar daw po.
Lui:--(Sa sarile) ??Que barba....ridad!!!....
Mar:--(Sa sarile) ???Kay liit namang Zigomar nito....!!!
Lui:--(Kay Peli) Eh, ano naman ang in~ginalan n~g nanay mo sa iyo?
Peli:--Pelicula, po.
Mar:--?Santa Barbara!.... (Makakarin~gig n~g yabag at sipol n~g auto: kay Luisito.) Luisito, tila sila na ang dumarating. Hayan at sipol n~g auto nina D. Tiburcio ang naririn~gig ko, ah.
Lui:--Sila nan~ga. ?Salamat sa Dios! Tayo kumanlong.
(Lalabas sina D. TIBURCIO, BALTAZARA, ANGELING, TIO BESTRE, TIA MARTINA, BETENG at MATIA. Ang tatlong nauuna, ay mabute ang gayak, ang apat na huli, ay lalo pang nakatatawa ang m~ga suot.)
Mar:--(Kay Luisito.) Ang mabute. Luisito, ay pumasok muna tayo sa magmomongo.
Lui:--Pakikita muna ako sumandali, at pagkatapos ay tumun~go tayo sa mongo. (Sa sarile) ?Sinabi ko na, at papagkakagastahin ako, ah....! ?Ipapalo't ipapalo ang kaniyang kaliskis.....!

_Tagpo IV._
=Sila din, at ang mga bagong dating=.
Bet:--(Hilahila ang kanyang aso.) ?Tatang, burique ing cacung pinsan.
Tio Bes:--Sinabi ko na sa keka, aku ing bahala.
Mat:--(Kay Angeling) Pinsan, iti wari ing cine? O, itang metun nanu neman ing lagyu na?
Ang:--(Wala sa loob) Mongo con hielo.
Tib:--(Sa lahat) Siya, tayo na pumasok, mientras maaga, at n~g makauwi agad.
Tio Bes:--Yaping mabute. Tarana. (Magkukunwang kukuha n~g kuwalta upang ikuha n~g bilyete, n~guni't uunahan siya ni D. Tiburcio sa taquilla. Si Tio Bestre ay lihim na tatawa. Si Beteng ay magaanyong bibile n~g mani.)
Lalabas ang PULIS.

_Tagpo V._
=Sila din at ang PULIS=.
Pul:--(Pagkakita sa aso na hila-hila ni Beteng.) Se, jombre ?cosa, esti aso gat licencia? (Tatapikin sa balikat si Beteng, na pagka kita nito, ay man~gan~gatog sa takot.)
Bet:--(Tatakbong lalapit sa ama niya.) Tatang dadakpanaku pu ning pulis.
Tib:--(Sa Pulis) ?Que es lo que quiere V.?
Pulis:--?My God!... Mi quiere visto este licencia esti aso.
Tib:--(Kay Tio Bestre) Ka Bestre, dala ba ninyo ang bwis n~g inyong aso?
Tio Bes:--(Patulala) Aba, ali. O bakit, ?pati ba ing asu magbayad n~g bwis queti sa Manila n~geni?
Tib:--Oo, ka Bestre. Dito sa Maynila, ay ibinubuwis n~gayon ang lahat. Han~gin lamang ang hindi pa. Pag nagkabisala'y ito man ay ipagbabayad na din.
Tio Bes:--(Galit) Bah, milalu na naman iyan.... ???Tekalanapu ning ... lintik ...!!
Pul:--(Kay D. Tib.) Cosa, esti aso no gat licencia?
Tib:--No tiene.
Pul:--(Pagkarin~gig sa sagot ni D. Tiburcio, ay pagtatangkaang agawin kay Beteng ang aso.) ?Ce, jombre, entrega conmigo esti aso.
Bet:--(Hindi ibibigay) Ba, aliku bisa. (Galit) Ing asung ini kanaku ya, ?bakit kuanan me? ??Salbaje nakang tao....! ?Anta, ika ing sinese kanine? (Ituturo ang aso) Tabakan daka galang....(Sa ama niya) Oh, tatang, bakit kakuanane nining Pulis ing asu ku?
Tio Bes:--Mallari alang cedula, o queti pala sa Maynila, pati asu mamayad n~g cedula.
Pul:--(Dahil na ayaw ibigay ang aso ni Beteng, ay kukunin ang kaniyang revolver.) Cosa, yu no dale conmigo esti yu aso?
Lahat:--(Maghihiyawan, pagkakitang tan~gan n~g Pulis ang revolver.) Beteng, ibigay mo na ang aso! ?ibie mune ing as¨²....!!
Pul:--(Tatagnan ang lubid n~g aso at aagawing pilit. Mabibitawan ni Beteng ang aso.) Ahora, si yu quiere saca esti asu otra vez, puede anda coral y paga diez peso. (Papasok na daladala ang aso.)
Bet:--(Pagpasok n~g Pulis, iiyak at maglulupasay na parang isang bata.) Aruuuy.... kalulune rug¨² ing kakung asu.... (liyak n~g malakas.) Sinese que pa namang mayap saka eni, quin~guane ning dipaning....!!
Tio Bes:--(Kay Bet.) Beteng, ustuna n~g pag-quiac. Tarana lumbe Cine.
Bet:--(Iiyak n~g malakas pa sa una) Aliku, tatang, aliku bisa; ing asu ku....!
Ang:--(Kay Balt.) Nanay, tignan n~ga ninyo ang naiibigan n~g tatay, masahol pa sa pasusuhin ah....
Balt:--Tunay n~ga, iha.
Tib:--(Kay Tio Best) Ka Bestre, bakit ba naman dinala pa ni Beteng ang aso niya?
Tio Bes:--Bah, mallari, siya ang sumese doon; saka dela niya, bang regalo kan¨² queka. ?Naku, taganang mahat sa kany¨¢ ing asung iyon.
Tia: Mart:--(Kay Bet.) O, Beteng, ustuna. (Sa lahat) Tarana, lumub tana qng Cine.
Tib:--(Sa lahat) Siya, tayo na pumasok. (Lahat ay magsisipasok. Matitira si Angeling.)

_Tagpo VI._
=Si ANGELING at si LUISITO.=
Lui:--(Kay Ang.) Angeling, panahon na itong dapat nating samantalahin.
Ang:--Maghintay ka pa n~g ilang saglit.
Lui:--?Maghintay pa?
Ang:--Oo. Pagka tayo umalis n~gayon din, ang dulo'y abutin tuloy tayo n~g habol.
Lui:--At, ?paano ang ibig mong gawin ko?
Ang:--Sinabi ko na sa iyong, maghintay ka pa n~g ilang saglit,
Lui:--?Lalabas ka bang uli?
Ang;--Oo. Ang "chauffeur" namin ay pinagsabihan ko na. Hanggang mamaya.
Lui:--?Salamat ...!
Ang:--Hintain mo ako sa auto. (Papasok.)

Tagpo VII =Si MARCOS at si LUISITO=
Mar:--(Kay Luisito) Ano, kaibigan; tila n~gayon ay, sigue Dagupan kana, ha?
Lui:--Wala n~g kasalasala.
Mar:--Mabute. N~guni't, tila ang lalong magaling, ay magbihes ka muna, at baka maamuyan ni Angeling.
Lui:--?At, bakit?
Mar:--(Sa sarile) Bakit pa daw....(Hayag) Hale n~ga, amuyan mo n~ga ang suot mong damit, kundi, amoy supot n~g bakang australiano. ?Sino ba ang naglalaba sa iyo?
Lui:--Makao, bakit?
Mar:--?Kaya pala....!
Lui:--Puro biro ang katawan mo!
(Maririn~gig sa loob na ipalalagay na nagbubuhat sa cine, ang m~ga hiyaw na: "Sigue" ... "Sigue" ... "Ibigay mo ang lines" ... "Ibigay mo ang nueve", kasunod n~g palakpakan at baswitan. Lalabas si Tio Bestre, at si Beteng, itong huli ay sapupo ang kaniyang tiyan.)

Tagpo VIII =Tio BESTRE at si BETENG.=
Tio Bes:--Bah, Beteng, makanyan lamang pala ing Cine. Magdidilim ampong sasala ... ?Damongkal, makasira ya pa ng mata ...!
Bet:--Yapin, tatang. Atinaku malili¨². Saka, masaquit ya pa ing atyan ku.
Tio Bes:--Saka purus mung halikan, ampong magnanakaw.
Bet:--Yapin pu, p¨ªro, masakit ku atian, tatang. Bisa kung....(Ibubulong sa tain~ga ni Tio Bestre)
Tio Bes:--(Galit) ?Demonios ...! Mallari, kumain ka n~g dakal na man¨ª ampong uminom ka n~g sorbetes ...! ?Salbaje nakang tau ...!
Tara na qng lub ...! (Papasok silang dalawa. Magkakain~gay na muli sa Cine. Lalabas si Tia Martina at Matea.)

_Tagpo IX._
=Si TIA MARTINA at si MARTA=
Mat:--Inang, inang, masakit ku buntuk ...
Mat:--??Siablos, makanyan mu naman pala ing cineng amanuan da. Makasakit ya palang buntuk....!!
Mat:--O, Inang, maliliu ku pu.
Tia Mart:--Bah, ing anaku, aku man, maliliu ku.
Mat:--Ing mayapa Inang, mulitana.
Tia Mart:--Ba, e maliari. Paintunan dacatamu di tatang mu.
Mat:--Ba, milalu naku saquit buntuk.
Tia Mart:--Tara, lumub tamung pasibayu.
(Papasok silang muli, at ulit na magsisigawan sa loob n~g cine gaya n~g una.)
Lalabas si D. Tiburcio.

_Tagpo X._
=Si D. TIBURCIO, pagkatapos si BRUNO at si MARTINA.=
Tib:--(Lalabas) Talagang ako'y inaalat yata. Kung alin pa naman ang aking pinakaiilagang makita sa Cine; Kung alin ang minamasama ko, ay siya pang napanood n~gayon. At, ang hindi ko pa malaman, ay ang sanhi n~g kung bakit sa tuwing ang ilalabas sa Cine ay m~ga pelikulang "Indian at Cowboy", hindi na nanalong minsan man ang m~ga Indian, at kung talunin pa sila, ay palakpakang wahumpay ang ginagawa n~g m~ga nanonood. ?Ano ang ibig sabihin n~g gayon?
Mart:--(Mula sa loob.) ?Hayop!...?Demonio!... ?Walang hiya! ?Isusumbong kita!... (Lalabas na kasunod si Bruno.)
Tib:--(Pagkakita sa dalawa.) ?Bakit, Martina, ano ang nangyare Bruno? ?Bakit ninyo iniwan ang bahay?
Mart:--(Iiyak) Mangyari po, iyang si Brunooooo, uuuhhh!!...
Bru:--(Gagayahan si Martina) Mangyare po, si Martina, uuuhhh.
Tib:--(Galit) ?Demonio!...Magisaisa kayo sa pagsagot. Ikaw, Martina ang siyang ang umuna. ?Ano ang nangyare?
Mart:--(Paiyak na sasagot) Iyan pong si Bruno, pagkaalis ninyo, ay isinarang lahat ang bintana pati pintuan at.....??Naku ...!! Napakahayup pong tao niyan ...!!
Tib:--(Kay Bruno: Galit). At, bakit mo naman ginawa ang gayon? (Pipiralin sa tayn~ga)
Bru:--Kaya ko po lamang ginawa iyon, ay dahil siya ninyong utos.
Tib:--?Ano, utos ko?
Bru:--Opo. Kan~gina po ay sinabi ninyo sai akin na, pagkatugtog n~g ika 7 at kalahati n~g gabi, ay isara kong lahat ang pinto at bintana?
Tib:--(Sa sarile.) Tunay n~ga. (Sa dalawa) Siya, umui na kayo.
Mart:--(Paiyak) At, ?paano po ako?
Bru:--Hayaan mo't ako, ang bahala.
Tib:--Siyan~ga, siya na ang bahala sa iyo. Hala magsiw¨ª na kayo.
(Aalis silang dalawa. Si D. Tiburcio, ay papasok uli sa Cine. Lalabas ang isang Pulis.)

_Tagpo XI._
=Ang PULIS lamang=
Pul:--(Dala ang isang pahayagan) Esti periodico, motso, jabla robo. Every days, jabla robo. Every days, jabla olicem, Motso nakaw, pero, mi no bisto nada jasta hora. (Palakpakan sa loob n~g Cine, kasabay n~g sigawan)
Sa loob:--(Pahiyaw)!!Sigue ... Zigomar ... sigue!! (Palakpakan)
Pul:--(Gulilat) Cosa jabla esti jombres dentro c¨ªne? (Anyong papasok na tan~gan ang batuta.) ?Aqui gat ladron?!My godness ...! ?Oh, this is creasy ...!...Mi cabeza motso loko ... Aqu¨ª dentro no ladron sino cine nomas ...! This is.... ?Oh, mi poco tempo, bamus casa con una se?orita motso rica, motso money, nomporta masque pea ... And, bay and bay, mi vamus America y no more polis ... ?Ja ...! ?Ja ...! Este motso bueno bisnes (Papasok na bumabaswit n~g isang "rag".)
(Lalabas si Angeling na parang lin~gas. Sasalubun~gin siya ni Luisito.)

_Huling Tagpo._
=Si ANGELING at si LUISITO._
TUGTUGIN
Ang:--?Luisito!
Lui:--?Oh, Angeling!
Ang:--Paglisan na'y ating gawin.
Lui:-- ?Oh, pan~garap kong nalaing, natupad ka at dinating!
N~gayon di'y atin n~g lisan itong pook, at tumanan.
Ang:-- Luisito kong liniliyag laan ako sa iyong han~gad.
Lui:-- Tayo na't ating tungain saro n~g ating paggiliw.
Ang:-- Ang bawa't iyong mahiling, ay aking tatalimahin.
=SILANG DALAWA=
Tayo na sa himpapawid na pangdulot ay pag-ibig.... Doon, ang lahat ay tamis, aliw, ligaya at....lan~git!
Ating limutin ang hirap at lasapin ay pagliyag. ?Tayo sa bayang pan~garap at doo'y, walang bagabag!
(Yayaon silang madali, at papasok sa kanan. Maririn~gig na dagli ang sipol n~g "auto". Lalabas si D. Tiburcio na kasabay ang lahat, at naghihiyawan.)
Lahat:--???Angeling....!!!
Ten:--Bili na kayo n~g man¨¦....
Tib:--???Angeling....!!!
Peli:--(Sa lahat) ?Sino pu ba ang hinahanap ninyo?
Bal:--Ang aming anak. ?Nakita mo ba, among?
Peli:--Iyon po bang maganda?
Tib:--Oo, iyon n~ga, ?saan naroroon?
Peli:--Tinan~gay po n~g lawin......
(Pagkarin~gig noon ni Beteng, ay hihimatain. Mapapatun~gan~gang lahat.)
TABING.

=MGA KUROKURO=
?CINEMATOGRAFO!
Ang "libreto" n~g "Zarzuelang" may tinurang pamagat, na buhat sa panitik n~g manunulat sa dalawang wika, sa kastila at tagalog na si G. Jos¨¦ Maria Rivera ay nabasa ko at napanood ko pa n~g ganapin ang unang tanghal sa Dulaang Rizal.
Sa tugmang ito ay ipinakilala n~g "Kumatha" na siya'y maalam sumulat n~g dula; ang pagkakasunod n~g m~ga tagpo (escenas) ay napakahusay, hindi nawawala ang "continuidad" na kailan~gan sa isang obra at ang galaw at m~ga anyo n~g m~ga "personages"; ang paglalabas pumasok sa tagpo ay ayos na ayos sa tinatawag na "mecenica teatral."
Ang "caracter" n~g m~ga personage ay hindi lumabo hanggang sa matapos.
Ang kanyang "vis comica" ay kilala na n~g madla. Ang pagkakalahok n~g salitang kapampan~gan sa kanyang '"obra" ay totoong mainam at matatawag nating "a lo hermanos Qu¨ªntero" na pawang nabantog at nan~gagsidakila sa kanilang "sistema" na ang kanilang m~ga tugma na tunay na wikang kastila ay nilalahukan n~g m~ga "dialectos espa?oles"; magpan~gayo'y hinahan~gaan n~g boong Esga?a ang magkapatid na Quintero.
Pepe, magpatuloy ka sa landasing iyan n~g pagpapalago n~g ating dulaan; ang pagsulat n~g mabubuting dula ay higit pa n~g pagkamakabayan kay sa magmakisig na "politico".
_=Severino Reyes=_
* * * * *
=ANG PAGKAMANGDUDULA NI RIVERA=
Si Jos¨¦ M.a Rivera ¨® Pepe Rivera, gaya n~g karaniwang palayaw sa kanya n~g kanyang m~ga kamanunulat at kaibigan, ay isang mangdudulang may sariling gabay at sariling watawat. Siya ay lumalakad sa laran~gan n~g pangdudula na masasabing hindi sumusunod sa ilaw n~g iba.
Nagbukas siya n~g landas na sarili niya, na sa kanyang pagasa'y lalong malapit para sa ikapagtatamo niya n~g tagumpay. At ang pagasang ito ni Pepe ay hindi nabigo. Kung ang tagumpay n~g mangdudula ay nakikilala sa pagkatig sa piling niya n~g lalong marami't piling nanohood, ang di gagaanong taong umuuhong lagi sa m~ga dulaan kailan pa ma't itatanghal ang alin man sa kanyang m~ga akdang "M~ga Pagkakataon," "Opereta"? at "M~ga Bin~gi", ay maliwanag nang patotoo na ang tagumpay ay nasa kanya na. Anopa't sa ganang aking pagkapisil, hindi na kailan~gan ni Rivera ang sumulat pa n~g lalong maraming katha upang maging karapatdapat siya sa luklukan n~g ating m~ga ipinagkakapuring man~ga mangdudula. Ang pagkamandudula n~g isang tao ay dapat kilalanin hindi sa karamihan n~g dulang sinulat, kundi sa uri at taglay na m~ga katan~gian n~g kanyang nakatha na. At inuulit kong labis ang kanyang m~ga kathang nabanggit sa itaas, upang siya ay mapapiling sa unahang hanay n~g ating m~ga maginoong guro n~g dulaan.
=_E.L. Valmonte,_= Kinatawan ng AKLATANG BAYAN Sa Kalipunan ng mga Samahang Mananagalog.
Maynila, Mayo 30, 1920.
* * * * *
=SI PEPE M.a RIVERA=
Tao palibhasang may katutubong hilig sa pagsulat, hilig na nalalahukan n~g sipag at tiyagang siyang pan~gunang kailan~gan sa m~ga kawal n~g panitik, gaya n~g pagiging kailan~gan n~g tikin sa isang bangka, kaya't hindi katakatakang si Pepe M.a Rivera, ang karapatdapat na Pan~gulo n~g Ilaw at Panitik, ay maantayan natin n~g lalong kisig at m~ga bun~gang hinog n~g kanyang halamang itinanim sa panahon, at n~gayo'y malusog na nagbubun~ga.
Sa likod n~ga n~g may mahigit na dalawampung taong ginugol ni Rivera sa kanyang paghahanda sa isang kabuhayang dapat niyang kapulhan n~g suson susong putong n~g tagumpay, gaya n~g tinamo niya n~gayon sa sunod-sunod halos na pagtatanghal n~g kanyang m~ga akda, ay di katakatakang, ang lahat n~g humahan~ga sa kanyang panitik ay kapitan siya n~g karapatdapat na taguring "hari n~g m~ga mapag-patawa".
Nariyan ang katan~gian ni Pepe. At hindi katakataka! Ang isang taong pinagkalooban n~g Maykapal n~g isang loob na maluwag at isang damdaming walang iwing pagiimbot na linangkapan n~g isang mukhang wari'y nakan~giti sa lahat n~g oras, saan hindi ang kanyang paguugali'y masisinag sa kanyang mga akdang sa twing itatanghal ay "nagpapasakit n~g maraming tiyan".
=_Crispin._=
ANG MITHI, ika 28 Mayo, 1920.
* * * * *
Jos¨¦ M.a Rivera, con su esfuerzo personal verdaderamente laudable y con su talento, ha llegado a una altura a la que ya quisieran llegar muchos de nuestros autores dram¨¢ticos. Es de la madera de dramaturgos y triunfar¨¢ a¨²n m¨¢s. Comenz¨® a estrenar en el Teatro Rizal sus primeras producciones dram¨¢ticas y que fueron del agrado del p¨²blico. Las operetas austriacas vertidas por ¨¦l al tagalo y representadas con ¨¦xito, di¨¦ronle adem¨¢s un notable prestigio como traductor, distingi¨¦ndose adem¨¢s de los adocenados como autor dram¨¢tico.
Rivera es uno de nuestros contados aficionados a escribir obras teatrales. Como tiene mucha voluntad, sobre todo constancia y esfuerzo en el trabajo, se puede esperar mejores cosechas a¨²n de su numen creador ¨¦ inventivo. En sus obras, en donde se exponen al estudio, a la cr¨ªtica y a la correcci¨®n, m¨²ltiples cuadros de costumbres locales, se refleja ese af¨¢n de corregir y cortar ciertos vicios muy nuestros, y ciertas imperfecciones tambien de ¨®rden social, habida consideracion a la altura de la civilizaci¨®n en que parece encontrarse el pa¨ªs. Su obra "Opereta?" que tantas veces figur¨® con ¨¦xito en los carteles y en las tablas por ejemplo, es una prueba de esto que decimos. Es digno de notar adem¨¢s en Rivera ese estilo jocoso y festivo con que est¨¢n escritas sus obras, lo que hace que est¨¦n ¨¢ tono con nuestro p¨²blico que gusta de humorismos y chistes.
Doy mi mas sincero parabien al Sr. Jos¨¦ M.a Rivera por sus esfuerzos y aplicacion que le han conducido al ¨¦xito, al acometer una empresa tan arriesgada y problem¨¢tica como es la de escribir obras teatrales en Filipinas ...
=_Jose G. Reyes._=
* * * * *
=UN TRIUNFO DE RIVERA=
De tal podemos calificar, el que en la noche del 1.o de Junio obtuvo nuestro querido colaborador D. Jos¨¦ Mar¨ªa Rivera estrenando en el Teatro Rizal, tres de sus mejores obras, tituladas: "Cinemat¨®grafo", "Panibugho" (Celos) y "Mga Pagkakataon" (Coincidencias), en presencia de numeroso y selecto p¨²blico que acudi¨® al coliseo avido de conocer las ¨²ltimas producciones de nuestro joven inteligente compa?ero.
En las tres obras l¨ªricas alcanz¨® Rivera un triunfo resonante, acreditando una vez m¨¢s ser ¨¦l de la madera de los comedi¨®grafos modernos; que conoce palmo ¨¢ palmo la mec¨¢nica teatral, y sobre todo, ha justificado una vez m¨¢s su genio como uno de los pocos dramaturgos filipinos que con Severino Reyes, Patricio Mariano y Aurelio Tolentino integran y son verdaderos prestigios del teatro tagalo.
Con el esp¨ªritu de imparcialidad en que siempre se inspiran nuestros juicios, podr¨¦mos manifestar aqu¨ª sinceramente, que el Sr. Jos¨¦ Mar¨ªa Rivera, es de los contados escritores dram¨¢ticos que para dar verdadera vida a sus obras, sigue el derrotero trazado por los escritores espa?oles de presentar en cada obra dram¨¢tica tipos regionales. En la zarzuela "Cinemat¨®grafo" presenta Rivera el tipo de unos montaraces, que faltos de sociabilidad, creyeron que Manila, es tambien una monta?a. Tanto en esta obrita como en "Panibugho" y "M~ga Pagkakataon", nuestro apreciado colaborador ha conseguido triunfar en toda la l¨ªnea, asi como en su precioso monologo "Kakilakilabot" que interpret¨® maravillosamente el mejor actor dram¨¢tico filipino D. Eusebio Constantino. El inspirado one-step del profesor Emilio A. Aninao el primer filipino que ostenta el titulo de Profesor de Armonia, titulado "Jos¨¦ Mar¨ªa Rivera", compuesto expresamente en honor al beneficiado, gust¨® muchis¨ªmo al publico que al final la aplaudi¨®.
Los artistas que tomaron parte en la representacion de las obritas del Sr. Rivera, cumplieron como buenos en sus respectivos papeles. La tiple Juanita Angeles, demostr¨®, una vez mas dominio en las tablas y la potencia de su voz. Desde los primeros momentos supo cautivar al p¨²blico que le aplaudi¨® ¨¢ rabiar. Ildefonsa Alianza, acredit¨® ser de la madera de las buenas caracter¨ªsticas. La tiple Feliza Buenaventura, supo bordar con maestria su papel en "Cinemat¨®grafo" y recibi¨® tambien muchos aplausos. Alfredo Ratia, el gran bar¨ªtono de la Compa?¨ªa que dirije el dramaturgo D. Severino Reyes, demostr¨® ser dign¨ªsimo hijo del gran actor D. Nemesio Ratia, honra del teatro contempor¨¢neo. Pepe Suarez y Joaquin Gavino, as¨ª como tambien los Sres. Eusebio Constantino, Eusebio Gabriel y Gregorio L. Lopez, contribuyeron mucho al ¨¦xito alcanzado por el autor.
Y para terminar repitimos que Rivera ha triunfado en toda la l¨ªnea, por lo que el p¨²blico le llam¨® muchas veces para aplaudirle entruendosamente. A los muchos aplausos que tan querido compa?ero ha recibido, une el FREE PRESS el suyo, entusiasta y sincero.
(FREE PRESS, Junio 15, 1918.)

=Parang Liham na Bukas=
K. Deogracias A. Rosario (alias) Delio. Taliba, Maynila.
Kasamang Delio:--
Yamang ikaw ang nakikilala kong "revistero" n~g TALIBA sa kanyang pitak n~g m~ga Dulaan, ay minarapat kong sa iyo ibalita ang isang bagong naisip ni Pepe Rivera. N~guni't, bago iyan, ay ibig ko munang tumukoy n~g ilang bagay. Naalaala kong ikaw na rin ang nakapuna ukol sa ginawang "recurso" n~g ilan sa ating m~ga "autores" sa pagtatanghal n~g m~ga dulang tan~gi sa marami n~g m~ga actores principales at secundarios, ay napakarami pa rin ang m~ga "koro" na kung minsa'y "nakasisinok" sa panlasa n~g m~ga nanonood. Napuna ko rin sa m~ga nakaraan mong lathala, na tumukoy ka sa m~ga dulang "iilan" ang kanyang m~ga "pesonaje" at sa pagtukoy mong ito ay nabanggit mo ang "Panibugho" ni Pepe Rivera, ang "Dalawang Hangal" ni Moneng Ilagan, at ang "Ana Maria" ni ?ol Binoy Reyes.
Ako'y sumaiyo n~g buong buo, sa iyong pagkukuro, na, upang makilala ang "habilidad" n~g isang "autor" ay sa pagtatanghal n~g isang dulang "iilan" ang m~ga taong gumagalaw, buh¨¢y ang m~ga tagpuan at busog sa kasariwaan n~g isang diwang ibinubuhay o nilalayon. Sa tatlong katha n~g m~ga beteranong mandudulang nabanggit ko na sa iyo, na kapwa ko napanood, ay masasabi ko sa iyong isang katan~gitan~gi. Kung ang m~ga isipan n~g "tatlong haring iyan", (tawagin na nating Hari), n~g ating dulaan, ay maging isipan n~g marami nating mangangatha, ay hindi malayong maiaagapay na rin natin ang ating dulaan sa taas at indayog n~g m~ga isipan at sa kasaysayan din naman n~g m~ga mangangathang hinahan~gaan natin sa ibayo n~g ating m~ga dagat.
Doon, sangayon sa ating m~ga nababasa, ay iilan sa maraming manan~gatha, ang natatan~gi hindi dahil sa kanilang katalinuhan, kundi sa m~ga katha nilang binubuo n~g iilang "personaje" lamang, n~guni't sa "iilang" yaon, ay nandoon na ang lahat. Anopa't nakayayari n~g isang buhay na kinalalarawanan n~g isang pangyayaring kung iisipin lamang, ay masasabing hindi magaganap kung "iilang katao" ang magsasagawa.
Nasabi ko ang ganyang malayang kurokuro, dahil sa nasaksihan ko, oo, Kasamang Delio, nasaksihan n~g dalawa kung mata na ang m~ga kinatha n~g tatlo nating "hari n~g sariling dulaan" ay hindi na maihuhuli, maging sa layon, sa isipan, sa diwa at sa kabuuan man, n~g m~ga nakatha n~g m~ga nabanggit ko nang mandudulang taga ibang lupa.
* * * * *
Napaguusapan na rin lamang natin ang ukol sa m~ga dulaan, ay maibabalita ko sa iyong ipalilimbag daw yata ni Rivera ang kanyang dulang may isang yugto na pinamagatang "Cinematografo".
Ang dulang ito, ay napanood ko na sa unang pagtatanghal sa "Rizal", sa kapakinaban~gan n~g kumatha. Pagkatapos kong mapanood, ay ako na rin sa sarili ang nagtanong:
--Ano ang aking napanood? Isang dula lamang kayang "pasampay-bakod"?
--Oh, hindi,--ang akin ding sagot. Tal mente, ay hindi isang dula lamang, manapa'y isang sinematograpong nan~gun~gusap at ang kanyang layuni'y bumaka sa masasamang hilig n~g ating m~ga tao.
Ang "Cinematografo" ni Rivera, ay naglalayon n~g malalaking bagay na tumutukoy sa masamang hilig n~g marami sa ating m~ga kapwa, na dahil sa malaking hilig sa bisyo, ay napapabayaan ang lahat n~g gawain sa sariling tahanan. Inilarawan din n~g kumatha, ang kasagwaan n~g ilang tanod o tagapagin~gat n~g kapayapaan at tinuligsa ang kanilang kasagwaan sa paggamit n~g kanilang tungkulin. At hindi pa iyan. Sakali't ipalilimbag n~ga n~g Kasamang Rivera ang katha niyang ito, (kahimanawari'y ipalimbag n~ga sana), ay mababasa n~g madla na isa sa m~ga tagpo ay maguusap ang dalawang magkaibigan sa harap n~g pintuan n~g isang Sine. Ibabalita n~g isa, na, may nalalaman siyang isang kakilalang naglihi sa isa sa m~ga artista n~g isang pelikula at dahil doo'y ginabigabi ang pagpasok sa alin mang sineng pagtanghalan sa kanyang "favorito"; nagbuntis halos sa loob n~g sine, at nan~ganak, oo, Kasamang Delio, nan~ganak sa loob din n~g kamalig n~g isang sine, bagay na masasabing isang tunay na "barbaridad" na hindi makikita sa ibang bayan.
Ang anak n~g naglihi sa nasabing artista, ay naging isang pusakal na alagad n~g sinematograpo hanggang sa lumaki.
Inilarawan din ni Pepe sa kanyang dula ang ukol sa karaniwang napagkikita natin, na ang sine ang siyang ginagawang paraan sa pagtatanan n~g m~ga anak na napakakasal n~g hindi pa oras. At isa pa, ang lalong kriminal, ay ang ukol sa m~ga pagnanakawang parang itinuturo sa m~ga nanonood. Ang bahaging ito, ay pinagukulan n~g autor n~g ilang "halibas" sa pamamagitan n~g paglalarawan n~g kasamaang ibinubun~ga, lalo pa n~g napapanahon ang m~ga Zigomar at m~ga Fantomas.
Iyan, at m~ga iba pang tagay na pawang "sakit n~g Sangkatauhan" ang kanyang binaka at kung tunay n~gang ipalilimbag, ay inaasahan kong makatutulong n~g malaki sa pagpapaliwanag at pagbaka sa inaasal o maling hilig n~g marami sa atin.
Tan~gi sa riyan, ay masasabi ko sa iyong ang pagpapalimbag na gagawin ni Rivera sa kanyang "Cinematografo", ay makatutulong din naman sa pagpapalaganap n~g Sariling Wika sa una, at sa pan~galawa'y magkakapanahong mabasa n~g m~ga tumatangkilik sa dulaang tagalog ang kanilang karaniwang nakikita't naririnig magbuhat sa esenario n~g isang dulaan. Mabasa, oo n~ga, mabasa, at sa gayo'y mapagaralan nila't masuri ang kahalagahan n~g ating m~ga dulaan na siyang tampok at karan~galang masasabi n~g Lahi ni Balagtas, na hindi man karapatdapat, ay kinabibilan~gan natin.
Kung hindi lamang inaakala kong pahahaba ang liham na ito, at may isang gawain akong nakahahadlang sa akin, ay tutukuyin ko sana rito ang lahat n~g nalalaman ko ukol sa m~ga katha ni Pepe Rivera. Gayon pa man, at sa maiikling salita ay tumukoy rin tayo n~g pasapyaw.
Napanood mo ang tatlo niyang dulang "Panibugho", "M~ga Bin~ge" at "M~ga pagkakataon," hindi ba?
N~gayon, sabihin mo sa akin kung ano ang iyong niloloob.
Sa kanyang "Panibugho", tan~gi sa nakatatawang pangyayari, ay nakatutulong din sa pagbibigay liwanag sa nalalabuang isipan n~g mag asawang (m~ga asawang babae ang tinutukoy ko rito), pagdaka't magbubudhi na lamang at sukat, at hindi na sumasangguni sa kanyang tapat na puso, kung namamali siya o kung hindi, at pagdaka'y patatan~gay sa simbuyo n~g magdarayang damdamin, ?Hindi ba tunay? Ang kamaliang iyan, ay nagamot ni Rivera sa pagtatanghal n~g kanyang "Panibugho".
Sa kanyang "M~ga Bin~ge" ay nakuha rin namang naipakilala ang kadalubhasaan n~g kanyang panitik. Kanyang inilarawan n~g ganap na ganap ang konsekuensiang laging ibinubun~ga n~g isang hindi pagkakaunawaan, at tan~gi sa roo'y ginulo niya muna ang isip n~g nanonood, at n~g lito na, ay "pinaglamas" niya ang salitaan, n~guni't, pagkatapos, ay unti unting nagliliwanag hanggang sa niwakasan n~g isang "pagkakataong" hindi inaantay na mangyari na ipinagkapalad ng "isang hindi naghahanap" at "hindi nananadya". N~gayon kung sa dalawang obrang iyan, ay nakuha kong naipakilala sa iyo ang "kadiyaskihan" n~g ating Pepe, ay tignan naman natin ang kanyang walang kamatayang "M~ga Pagkakataon", na habang tumatanda ay lalong nagiging bata at na kahahalina sa puso n~g ating publiko.
Ano ang napuna mo sa "M~ga Pagkakataon"?
Sa "obrang" iyan, ay hindi pangkaraniwang talino ang pinuhunan ni Rivera n~g kanyang sulatin. At, sobre todo,ay ang pagkakalagay n~g pamagat. Nasabi ko tuloy na "kinasihan yata n~g Santong katutubo si Pepe", sa kanyang "M~ga Pagkakataon", o talagang natama sa mabuting oras.
Kalabisan pang ilarawan dito ang m~ga "kuntil butil" n~g "obra". Sukat nang sabihin ko na sa "M~ga Pagkakataon", ay hindi dapat manood ang isang tao o m~ga taong katatapos kumain lalo pa't busog, pagka't hindi malayong saktan n~g tiyan o kaya'y maapendesitis. Itatanong mo sa aking kung bakit? Saksi ka. Hindi ba't n~g mapanood natin, ay kaunti ka nang pan~gapusan n~g hinin~ga dahil sa katatawa, bakit at si Ballecer pa naman ang nag-Kosme? Hindi ba't sinabi mo pang, "ang lalong matimpiin, ang lalong pihikan, "at ang lalo pa mang walang kibo kahima't banal o simenarista pa siya ay tatawa, at tatawa pag napanood ang "M~ga Pagkakataon"?
Tan~gi sa riya'y nagtuturo din naman sa isang magulang na ayaw pabayaan ang hilig n~g isang anak lalo pa't sa gawang pagaasawa.
Dahil sa m~ga naipahayag kong iyan, ay inaasahan kong sa pagpapalimbag ni Pepe n~g lalong mapatutunayan n~g madla kung tama o kung hindi ang aking m~ga daglian pagkukuro hinggil sa kakayahan at sa "habilidad" ni Pepe Maria Rivera sa gawang pagsulat.
Samantala'y magutos. Kumusta sa Katotong Crispin.
=_Remigio Mat. Castro_.=
Kalihim ng Ilaw at Panitik.
Marso, 15 n~g 1920.
* * * * *
A beneficio de los incendiados de Cavite, la "Compa?ia Ilagan" di¨® una funci¨®n en el Teatro "Zorilla", en la noche del 6 de Mayo, representandose tres obras de un acto de Jos¨¦ Maria Rivera.
Pepe es un creador de tipos y se revel¨® en "Opereta", haciendo mover en escena a dos tipos pueblerinos, uno del pasado, ignorante, socarr¨®n y desconfiado y otro del dia, aunque con reminiscencias del de anta?o, pero con m¨¢s desparpajo, con m¨¢s perspicacia.
Rivera al hacer mover en escena a esos tipos, a mas de ir dandolos a conocer, pintando sus defectos para ser corregidos, regocija al espectador con graciosas escenas.
En el escenario, este joven autor, completa la pintura haciendo hablar a los mu?ecos en su dejo y estilo peculiares de la region correspondiente. En esto, el autor tuvo un ¨¦xito completo, como tambien en la presentacion de otro tipo popular, un cantante que fue tambien caricaturizado de un modo acabado.
?Bien por Rivera!
=Alitaptap.=
CONFETTI, 16 de Mayo de 1920
[Mga Patalastas]

End of the Project Gutenberg EBook of Cinematografo, by Jose Maria Rivera
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK CINEMATOGRAFO ***
***** This file should be named 16311-8.txt or 16311-8.zip ***** This and all associated files of various formats will be found in: http://www.gutenberg.org/1/6/3/1/16311/
Produced by Tamiko I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad, Pilar Somoza and PG Distributed Proofreaders from page scans provided by University of Michigan.
Updated editions will replace the previous one--the old editions will be renamed.
Creating the works from public domain print editions means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. They may be modified and printed and given away--you may do practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution.

*** START: FULL LICENSE ***
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase "Project Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg-tm License (available with this file or online at <http://gutenberg.net/>/license).
Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm electronic works
1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.
1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic works. See paragraph 1.E below.
1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is in the public domain in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.
1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country outside the United States.
1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:
1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed:
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.net
1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived from the public domain (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work.
1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.
1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg-tm License.
1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.net), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1.
1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.
1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided that
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm works.
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work.
- You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg-tm works.
1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below.
1.F.
1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread public domain works in creating the Project Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment.
1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE.
1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem.
1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS', WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.
1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions.
1.F.6. INDEMNITY
- You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.
Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life.
Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.
Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state's laws.
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered throughout numerous locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation's web site and official page at http://pglaf.org
For additional contact information: Dr. Gregory B. Newby Chief Executive and Director gbnewby@pglaf.org
Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide spread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS.
The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit http://pglaf.org
While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate.
International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: http://pglaf.org/donate
Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works.
Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition.
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:
http://www.gutenberg.net
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.
*** END: FULL LICENSE ***

Cinematografo
from http://www.dertz.in/